رانت

کلمه «رانت» از واژه «Rent» که ریشه لاتینی دارد، گرفته شده است و به معنای اجاره است. در دوره فئودالی، مالکان زمین، اجاره زمین های کشاورزی خود را براساس حاصل خیزی زمین و کیفیت محصول تعیین می کردند ولی خود صاحبان زمین در بالا بردن کیفیت آن نقشی نداشتند. از همان ایام، کلمه «رانت» وارد اقتصاد شده است. بنابراین می توان گفت: «رانت» امتیاز است و به کسی تعلق می گیرد که سایرین در همان شرایط بهره ای از آن ندارند.
به عنوان مثال اگر فردی از نحوه تدوین قوانین اطلاع داشته باشد، اگر امتیاز روزنامه ای را کسب کند که افراد دیگر از به دست آوردن آن محروم هستند و یا اگر به یک خبر دولتی دسترسی داشته باشد که برای دیگران امکان آگاهی وجود نداشته باشد، آن فرد در هر یک از موارد فوق از رانت بهره مند شده است. رانت زاییده انحصار است.انحصار بر دو نوع است. انحصار دولتی و انحصار بخش خصوصی.
در انحصار دولتی، بهره به دولت تعلق می گیرد و در نهایت نفعش به عموم مردم می رسد، اما در انحصارات بخش خصوصی، ثروت های بادآورده به دست عده معدودی می رسد.
امروزه در سطح جهان، اقتصاد کاملاً دولتی که همه چیز در انحصار دولت باشد، با شکست مواجه شده است. اقتصاد کاملاً خصوصی نیز از طرف اقتصاددانان مورد پذیرش نیست، بلکه آنان اقتصاد مختلط را برای کشورها مفید ارزیابی می کنند.حدوداً سه دهه پیش بانک جهانی به کشورهای در حال توسعه، پیشنهاد کرد که به کاهش تصدی دولت و افزایش خصوصی سازی اقدام کنند. براثر مرور زمان، خصوصی سازی به انتقال دارایی ها از انحصار دولت به انحصار بخش خصوصی انجامید. این تحول انحصاری در ایران نیز به وقوع پیوست. قبل از انقلاب، افرادی در بخش خصوصی شرکت کردند که اغلب با ساخت قدرت مرتبط بودند. آنها برای این که صنعت نوپا سرپا بماند، به حمایت دولت نیاز داشتند. این حمایت از طریق ایجاد ممنوعیت در واردات اعمال شد که خود به وجود آورنده انحصار در داخل بود. با گذشت زمان و نبود رقابت خارجی به تدریج کیفیت کالاها رو به نقصان نهاد و از طرف دیگر، کالاها با قیمت گران به دست مصرف کننده رسید. در حقیقت دو نوع زیان به مصرف کننده تحمیل شد (به عنوان مثال می توان به صنعت خودرو اشاره کرد). لازم به ذکر است که در وهله نخست برای توسعه صنعت داخلی، انحصار مفید است و سود سرشاری به سرمایه گذاران می رساند تا آنان به ادامه سرمایه گذاری تشویق شوند ولی زمانی که رشد به حد مطلوبی رسید، باید انحصار برداشته شود تا رقابت صورت پذیرد، کیفیت کالاها بالا برود و قیمت ها تنزل یابد.در جامعه ای که رانت خواری وجود داشته باشد، ثروت مملکت در دست عده معدودی جمع می شود و اختصاص منابع به طور صحیح صورت نمی پذیرد که پیامد آن نبود رشد مناسب اقتصاد کشور خواهد بود. از آن جایی که ثروت در اقتصاد رانتی در اختیار افراد کمی قرار می گیرد. آنان از قدرت اقتصادی خود برای تعیین سیاست کشور سوء استفاده می کنند و بدین ترتیب، رانت اقتصادی به انحراف سیاسی کشور می انجامد.برخی از محققان بر این باورند که «جامعه مدنی» در یک کشور تحقق نمی یابد مگر این که اقتصاد رانتی از بین برود. برای جلوگیری از رانت خواری، انحصارات باید از میان برداشته شود و دموکراسی سیاسی و اقتصادی به وجود آید.